- بیوکده ..
- چهارشنبه ۱۲ تیر ۰۴
- ۲۲:۲۶
آیا نفس کشیدن در شهرها خطرناک شده است؟
در روزهایی که نقشه کیفیت هوای کلان‌شهرها به رنگ قرمز درمی‌آید و مدارس و ادارات تعطیل می‌شوند، یک سوال مهم ذهن همه را درگیر می‌کند: «چه چیزی هوای ما را این‌قدر آلوده کرده؟» اگرچه کارخانه‌ها و سوخت‌های فسیلی نقش دارند، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد بزرگترین عامل آلودگی هوای شهری، خودروها هستند.
نه فقط خودروهای سنگین و دیزلی، بلکه حتی خودروهای سواری نیز سهم بزرگی در انتشار آلاینده‌ها دارند. موتورهای درون‌سوز، خودروهای فرسوده و سوخت غیراستاندارد، در کنار زیرساخت حمل‌ونقل ناکارآمد، دست به دست هم داده‌اند تا آلودگی هوا به بحرانی جدی تبدیل شود.
نقش پنهان خودروها در بحران آلودگی هوای ایران؛ آمارها چه می‌گویند؟
طبق آمار رسمی سازمان محیط زیست، بیش از ۷۰ درصد آلودگی هوای کلان‌شهرهایی مانند تهران، مشهد و اصفهان ناشی از وسایل نقلیه موتوری است. از این میزان، حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد تنها مربوط به خودروهای فرسوده و فاقد فیلتر است.
موتورهای دیزلی قدیمی، اتوبوس‌های شهری بدون سیستم فیلتراسیون، تاکسی‌هایی با عمر بالای ۱۰ سال و خودروهای شخصی که دهه‌ها از عمر مفیدشان گذشته، هر روز میلیون‌ها تن گاز آلاینده وارد هوا می‌کنند. این در حالی است که بسیاری از این وسایل نقلیه هنوز در خیابان‌ها تردد می‌کنند و معاینه فنی را یا نگرفته‌اند یا صرفاً ظاهری گذرانده‌اند.
قاتلان خاموش خیابان‌ها چه آلاینده‌هایی تولید می‌کنند؟
شاید دود خارج‌شده از اگزوز به‌ظاهر فقط بخار باشد، اما در واقع ترکیبی خطرناک از مواد زیر است:
- ذرات معلق (PM2.5 و PM10) که وارد ریه شده و سلامت قلب و مغز را تهدید می‌کنند
- مونوکسید کربن (CO) که با کاهش اکسیژن خون، مرگ خاموش می‌آورد
- اکسیدهای نیتروژن (NOx) که محرک آسم، آلرژی و بیماری‌های تنفسی هستند
- ترکیبات فرّار آلی (VOCs) که در درازمدت منجر به سرطان می‌شوند
این ترکیبات، به‌ویژه در روزهای سرد سال که وارونگی دما مانع از پخش آلاینده‌ها می‌شود، می‌توانند هوا را به سمی نامرئی تبدیل کنند.
خودروهای فرسوده؛ متهم ردیف اول؟
یک خودروی فرسوده می‌تواند تا ۵ برابر بیشتر از یک خودروی استاندارد آلودگی تولید کند. به‌دلیل تکنولوژی قدیمی، سیستم احتراق ناکارآمد، نبود فیلتر ذرات و نشتی در مسیر سوخت‌رسانی، این خودروها عملکرد بسیار ضعیفی در کنترل آلایندگی دارند.
بر اساس داده‌های موجود، در کشور بیش از ۲ میلیون خودروی فرسوده در حال تردد است؛ از کامیون‌های دودزا و اتوبوس‌های فرسوده گرفته تا خودروهای سواری شخصی. این خودروها نه‌تنها به محیط زیست آسیب می‌زنند، بلکه هزینه نگهداری بالایی نیز دارند و ایمنی آن‌ها برای راننده و عابران بسیار پایین است. راهکار چیست؟
آیا می‌توان این بحران را مهار کرد؟
برای مقابله با آلودگی هوای ناشی از خودروها، ترکیبی از اقدامات ضروری است:
- اسقاط و نوسازی ناوگان فرسوده
- نصب فیلتر جذب دوده روی خودروهای دیزلی
- توسعه حمل‌ونقل عمومی و تشویق به استفاده از آن
- استانداردسازی کیفیت سوخت مصرفی
- گسترش خودروهای برقی و هیبریدی
تجربه کشورهایی مانند آلمان و ژاپن نشان داده است که ترکیب فشارهای قانونی، مشوق‌های مالی و فرهنگ‌سازی عمومی می‌تواند مصرف خودروهای آلاینده را به شکل مؤثری کاهش دهد.
خودروهای برقی؛ امید تازه برای هوای پاک
فسیلی وارد میدان شده‌اند. برخلاف خودروهای بنزینی یا دیزلی، خودروهای برقی هنگام حرکت هیچ‌گونه آلودگی مستقیمی تولید نمی‌کنند و می‌توانند به‌طور چشمگیری کیفیت هوا در مناطق شهری را بهبود ببخشند.
اما مزایای این خودروها تنها به عدم آلایندگی خلاصه نمی‌شود. هزینه نگهداری پایین، سرویس آسان، عمر بالای قطعات و بی‌صدایی، خودروهای برقی را به انتخابی آینده‌نگرانه برای شهرهای هوشمند تبدیل کرده‌اند. در کشورهایی مانند چین، نروژ و آلمان، سیاست‌های حمایتی موجب رشد چشمگیر بازار خودروهای برقی شده‌اند و شهرهایی هستند که تا سال ۲۰۳۰ هدف‌گذاری کرده‌اند تا تمام ناوگان شهری‌شان را برقی کنند.
در ایران نیز هرچند این مسیر هنوز در ابتدای راه است، اما تولید برخی خودروهای برقی بومی، حمایت برخی شهرداری‌ها و پیشرفت در زمینه باتری‌سازی، نوید آینده‌ای روشن را می‌دهد. البته موفقیت این گذار نیازمند زیرساخت‌هایی مانند ایستگاه‌های شارژ عمومی، آموزش فنی مناسب و کاهش هزینه تمام‌شده برای مصرف‌کننده نهایی است.
از سوی دیگر، خروج خودروهای فرسوده می‌تواند فضای بازار را برای خودروهای برقی بازتر کند. هر خودرو فرسوده‌ای که از چرخه تردد خارج شود، جای خود را به یک وسیله نقلیه سبز، ایمن و کم‌مصرف می‌دهد.
نقش دولت و مردم؛ دو بال نجات محیط زیست
برخورد با بحران آلودگی هوا و کاهش اثرات زیان‌بار خودروها بر محیط زیست، به‌هیچ‌وجه یک‌طرفه نیست. هرچند دولت‌ها باید بستر را فراهم کنند، اما بدون همکاری جدی مردم، حتی بهترین سیاست‌ها نیز به شکست منتهی می‌شوند.
در سطح حاکمیتی، دولت وظیفه دارد قوانینی سخت‌گیرانه برای معاینه فنی، واردات خودروهای کم‌مصرف و کنترل آلاینده‌ها وضع و اجرا کند. همچنین، اجرای طرح‌های تشویقی مانند پرداخت یارانه برای خرید خودروهای پاک، تسهیلات بانکی برای اسقاط خودروهای فرسوده، معافیت‌های مالیاتی برای صاحبان خودروهای برقی و بهبود سوخت مصرفی از جمله مسئولیت‌های حاکمیتی است.
از سوی دیگر، مردم نیز نباید فقط منتظر اقدامات دولت بمانند. نقش شهروندان در تغییر عادات روزمره، بسیار حیاتی است. استفاده کمتر از خودروی شخصی، استفاده از حمل‌ونقل عمومی، دوچرخه‌سواری و حتی پیاده‌روی در مسیرهای کوتاه، گام‌های ساده‌ای هستند که اگر توسط هزاران نفر انجام شوند، نتایج بزرگی خواهند داشت.
فراموش نکنیم که هر بار روشن‌کردن یک خودروی آلاینده، یک گام به سمت تشدید بحران است. مشارکت مردم در طرح‌های اسقاط، استفاده از خودروی مناسب با شرایط زیست‌محیطی، رعایت سرویس منظم خودرو و انجام معاینه فنی واقعی، می‌تواند اثر قابل‌توجهی بر کاهش آلودگی هوا داشته باشد.
ایجاد یک تغییر واقعی نیازمند همکاری تمام‌قد دولت و همراهی هوشمندانه مردم است. این یک وظیفه مشترک است، نه مسئولیتی یک‌جانبه.
هر خودروی اسقاط‌شده، نفسی تازه برای شهر
در پایان باید گفت که خودروها به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع آلودگی هوا، باید جدی گرفته شوند. حذف خودروهای فرسوده و جایگزینی آن‌ها با وسایل نقلیه کم‌آلاینده یا برقی، می‌تواند گامی بزرگ در جهت بهبود کیفیت هوای شهری باشد.
اگر صاحب خودرویی فرسوده هستید، شاید وقت آن رسیده باشد که با واگذاری آن به مراکز اسقاط معتبر، هم به سلامت خودتان کمک کنید و هم هوای بهتری برای فرزندانتان به یادگار بگذارید.
